Tańce kurpiowskie
KĄCIK REGIONALNY
- Tomek Błaszczyk
KURPIE -
Kasia Bałdyga
- Powolniak
Najbardziej charakterystyczny i typowy taniec kurpiowski. Wbrew nazwie
tańczony jest bardzo szybko. Ciekawą cechą jest to, że bywa dzielony w różny
sposób. Spotykane są zapisy nutowe zarówno w takcie nieparzystym jak i
parzystym. Przed rozpoczęciem tańca wszystkie pary ustawiały się jedna za
drugą. Gdy muzykanci rozpoczęli grać, tancerze najpierw "deptali nogami" w
miejscu i "dopiero poszła jedna para", potem druga itd. Tańcząc powolniaka,
tancerze stawiają kroki długie i szybkie. Obroty są zamaszyste i energiczne.
Nie ma w tym tańcu podrygiwania, czy podskakiwania. Jak powiadają na Kurpiach,
ten jest uważany za najlepszego tancerza, który tak tańczy, że mu "śklanka"
wody z głowy nie spadnie. Świadczy o pewnej gładkości i płynności tańca. Rytm
taneczny powolniaka nie zawsze pokrywa się z rytmem muzycznym. Kroki w tańcu
są trzymiarowe bez względu na metrum muzyki. Gdy melodia jest grana w takcie
2/4, to krok ten będzie rozłożony na półtora taktu.
- Okrąglak
Na Kurpiach znany jest w trzech odmianach, jako: cochany, suwany i chlapok.
Jeśli chodzi o układ figur tanecznych, to podobny jest do oberka, z tą
różnicą, że tańczy się go nieco wolniej. "Chlapok" to okrąglak z wybijaniem
rytmu w czasie tańca przez palce i pięty. "Cochany" i "suwany" to ten sam
taniec. Nazwę wziął od pociągania nogami po podłodze. Widzimy tutaj, że ten
sam taniec w zależności od sposobu wykonania ma dodatkowe nazwy. Innym
okrąglakiem jest tzw. "toniec" - jest to w zasadzie walc, ale tańczony powoli.
Tancerze wykonują w trakcie tańca obroty w prawą i w lewą stronę na przemian.
Obroty te są wykonywane co kilka taktów.
- Konik
To prawdopodobnie najstarszy taniec kurpiowski. Dziewczęta biorą się za ręce i
tworzą kółko. W trakcie muzyki "przytrampują", skaczą,, a od czasu do czasu
kucają na ziemi.
- Wyrwas
To również odmiana okrąglaka. Różnica polega na tym, że taniec przeplatany
jest śpiewem.
- Olender
Taniec zapożyczony z innych kultur. Istnieją dwie wersje dotyczące jego
pochodzenia. Według jednej był on przywieziony na Kurpie przez Holendrów -
rzemieślników sprowadzonych przez królów polskich. Celem ich między innymi
było podniesienie kultury leśnej na puszczy. Druga wersja mówi, że w Prusach
po lewej stronie Szkwy znajdują się wyręby, zwane "holanderci". Stamtąd wzięli
pochodzenie bartnicy Olendrzy. W czasie reformacji przychodzili oni na
puszczę, by z misjonarzami protestanckimi werbować Kurpiów na nową wiarę.
Razem z tą nową religią przynieśli na Kurpie ów taniec, który przetrwał do
dzisiejszych czasów.
- Oberek
Taniec podobny do okrąglaka. Cechą różniącą od siebie te dwa tańce jest tempo.
Przy tańczeniu oberka wykonuje się małe energiczne i ostre kroki obracając się
dookoła. Niektórzy tancerze wprowadzają w czasie tańca pewne urozmaicenia, jak
np.:tańczenie bez obrotów przez pewien czas, czy unoszenie przez tancerza
prawej nogi na trzecią część taktu.
- Żuraw
Taniec, który wywodzi się również z grupy okrąglaków. To najbardziej zmysłowy,
niemal erotycznym tańcem kurpiowskim.
- Polka
Tak jak okrąglak, tak i polka posiada kilka odmian. Na Kurpiach jest tańcem
bardzo popularnym. W zależności od sposobu tańczenia i figur może być polka "równiejso",
polka "trzęsiono" albo "trzęsionka, trampólka" - lub jej odmiana "fafur".
- Polka "równiejso".
W czasie tańca wykonuje się obroty w prawą lub w lewą stronę przy jednoczesnym
posuwaniu się po kole. Charakterystyczny jest tzw. krok "półkowy" polegający
na stawianiu nogi na przednią część stopy. Taniec ten tańczy się bez
podrygiwania.
- Polka "trzęsiona".
Jest to odmiana polki "równiejsej". Cechą charakterystyczną jest to, że
tancerze poruszają się z "przydrygiem", a zamiast dosuwania stawiają nogę z
góry.
- Trampólka. Tancerze wykonują obroty w prawą lub lewą stronę na zmianę,
posuwając się po kole.
- Fafur
Jest to odmiana trampólki. Na Kurpiach nazwa ta oznaczają również wstążkę
zawiązaną w kokardkę. Taniec ten jest więc lekki; Kurpie porównują go do
rozwianej, fruwającej na wietrze kokardki. Tańczy się go zarówno w obrotach,
jak i bez obrotów, w ten sposób, że jedna osoba postępuje w przód, a druga w
tył, posuwając się po linii koła
- Stara baba
Taniec ten jest bardzo popularny na Kurpiach. Zawiera trzy rodzaje kroków
tanecznych:
- kroki boczne,
- stąpnięcia w miejscu,
- kroki obrotowe.
Źródło: Czasopismo "Kurpie", artykuł
pt.: "Tańce i kapele kurpiowskie" � Andrzej Hyra
PIEŚNI
Powiadają ludzie
1. Powiadają ludzie, że ja malowana, a ja u matuli dobrze wychowana.
Ref. To i o la, to i o la o la la, /
to i o la to i o la la. / 2x
2. Taka już natura młodej kurpianeczki,
lubi śpiewać, tańczyć kurpiowskie piosneczki.
Jadą goście
1. Jadą goście, jadą koło mego sadu,
do mnie nie zajadą, bo nie mam posagu.
Ref. To i ola ola la la, / to i ola ola la. /2x
2. Choć nie mam posagu, ani swego domu,
jeszcze mnie matula nie da lada komu.
Ref.
3. Powiadają ludzie, że ja malowana,
a ja u matuli dobrze wychowana
Panie muzykancie
Panie muzykancie prosim zagrać walca,
bo my kurpianeczki, ochotne do tańca.
Tyś do mnie przyjechał, bom ja ci kazała,
przed takiegom chłopca, pięknie się ubrała.
Moja mamo jadą goście
1. Moja mamo jadą goście,
niedaleko są na moście.
Ref. To la la, o la la to i o la oj la la. /2x
2. Sykujcie mi śtyry syry,
boć to jadąkawaliry.
Ref.
4. Sykujcie mi kwartę masła,
boć to jadą chłopcy z miasta
Kiedym jo ziła
1. Kiedym jo ziła zionek zielony, /2x
przyjechoł do mnie mój narzecony,
mój narzecony
2. A jek przyjechoł z tato się zitoł, /2x
mamie sie kłaniał, o mnie się pytoł
o mnie się pytoł.
Pasła dziwcyna
1. Pasła dziwcyna byśki po życie, byśki po życie
ji urosila sobzie spódnice. /2x
2. Ji urosiła, bo rosa była, bo rosa była.
Chłopcy kochali, bo ładno była. /2x
Kanarek śpiewa
Kanarek śpsiewa, słowicek nuci,
nie kochaj chłopca, bo on cie rzuci.
Bo on cie rzuci, syrce zasmuci, zionek ukradnie, a som przepadnie. /2x
Posła do sadu narwała róz, które tak dawno przeksitły juz.
Zionuszki zije i myśli wciąż, który to będzie mój przyszły mąz /2x
Zęby ni Pan Bóg takiego dał, zęby majątek, urodę niał.
Zęby mnie kochał i lubziuł mnie, więcej nie zadom o nie , nie, nie. /2x
Przy dolinie
Przy dolinie rzycka płynie to i o la o la o la la.
Syroki liść na kalinie to i o la o la o la la.
Ref. O la la, o la la, to i o la o la. o la la. /2x
2. Jesce syrsy na jaworze to i o la o la, o la la.
Kogo kochom daj ni Boże to i o la o la, o la la.
Ref.
3. Ty chłopaku, ty som jeden to i o la o la, o la la.
Z to Maryno to sie nie zeń, to i o la o la, o la la.
Fordaka
1. Zalecał ni sie z Wolkowych Wojtek, /2x
chciał sie ozanić lec ni mioł portek. /2x
2. Matka ni sama portki usyli, /2x
fordake z boku ni wykroili. /2x
3. Fordaka z boku, knybel przy pasie, /2x
moja Maryno pocałujwa sie. /2x
4. Żebyś ty Jonie,nie robził psiekła, /2x
to ja bym tobzie pampuchy psiekła. /2x
5. Pampuchy psiekła i butla wódki /2x
u ciebzie Jonie to rozum krótki. /2x
6. Moja Maryno tyś pełna dumy, /2x
boś pozjadała wszystkie rozumy. /2x
Jezioro
1. Jezioro, jezioro, bystra woda w tobie.
Nadobna dziewczyno gadają o tobie. /2x
2. Gadają, gadają, jest temu przyczyna:
tyś chłopak majętny, jam biedna dziewczyna. /2x
3. Jam biedna dziewczyna, ubogo się noszę,
a ciebie Jasieńku, za męża nie proszę /2x
4. Mająteczek zginie jak liść na kalinie,
uroda i honor przy biednej dziewczynie /2x
Czerwone jagody
1.Czerwone jagody wpadają do wody,
powiadają ludzie, że nie mam urody.
Urodo, urodo żebym ja cię miała, /
dostałabym chłopca jakiego bym chciała. /2x
2. Raz mi matuś rzekła: córuś moja droga
przecież masz majątek, na co ci uroda?
Inne bez majątku lecz mają urodę, /
tam się chłopcy schodzą jak w las po jagodę. /2x
3. Stworzył Pan Bóg raka, żeby tyłem chodził,
stworzył i chłopaka, by dziewczyny zwodził,
stworzył i kukułkę, by w lesie kukała, /
stworzył i dziewczynę, żeby buzi dała. /2x
Gdzieżeś to bywał
1. Gdzieżeś to bywał czarny baranie, czarny baranie?
We młynie, we młynie mościwy panie. /2x
2. Cóżeś tam robił czarny baranie, czarny baranie?
Meł mąkę, meł mąkę mościwy panie. /2x
3. Cóżeś tam jadał czarny baranie, czarny baranie?
Kluseczki z miseczki mościwy panie. /2x
4. Jak cię tam bili czarny baranie, czarny baranie?
Łup cup cup, łup cup cup mościwy panie. /2x
5. Jakżeś uciekał czarny baranie, czarny baranie?
Hopsasa do łasa mościwy panie. /2x
Kukułeczka kuka
1. Kukułeczka kuka, chłopiec panny szuka.
Spozira, przebira i nosa zadzira.
Ref. Kuku, kuku, a-ha! a-ha! Oj diridi, oj diridi dyna, oj diridi dyna uha!
2. Chłopcy moje, chłopcy, w co wy tak dufacie?
Czy to w te surduty, co po jednym macie?
Ref.
3. Spytajcie kukułki, ona wam odpowie,
że ten najbogatszy, co ma dobrze w głowie
Zachodzi słoneczko
Zachodzi słoneczko za las kalinowy.
Drobny deszczyk pada, drobny deszczyk pada,
na sadek wiśniowy.
Na sadek wiśniowy i na roztnaryjon,
powiedz mi dziewczyno, powiedz mi dziewczyno,
kiedy będziesz moją?
Powiedz mi Kasieńko, powiedz mi na razie,
niech moje koniki, niech moje koniki,
nie stoją na mrozie.
Bo moje koniki talary kosztują,
jak jadę do ciebie, jak jadę do ciebie,
podkówki się psują
Oj nasi jadą
Oj nasi jadą, ciemno nie widać, ciemno nie widać, oj jak przyjadą, będą się
migać, [ będą się migać.]
Z liści chałupkę miała, słomką ją zapierała.
Wyr wyr wyr ha ha ha oj dyli dyli ta dana, słomką ją zapierała.
A chłopcy głupcy byli, że się tam nie dobyli.
Wyr wyr wyr ha ha ha oj dyli dyli ta dana, że się tam nie dobyli.
2. Oj, nasi jadą, waszych nie widać, waszych nie widać, / oj jak przyjadą, będą
się migać, [będą się migać.] /2x
Tańcował Kuba w sini, panny mu czopkę wzini.
Wyr wyr wyr ha ha ha oj dyli dyli ta dana, panny mu czopkę wzini.
Oj, nie płacz, nie płacz, Kuba, znajdzie się twoja zguba.
Wyr wyr wyr ha ha ha oj dyli dyli ta dana, znajdzie się twoja zguba
Konik
Drepce konik, drepce,
do stajenki nie chce.
Żeby do Marysi /
poleciałby jeszcze /2x
2. W podwóreczku małym
studzieneczka stoi.
Kto jedzie, to jedzie /
konika napoi. /2x
3. Siwy konik, siwy uzdeczka jedwabna. Czy duża, czy mała,
kurpianeczka zgrabna. /x2
Źródło: Śpiewnik okazjonalny "ZTLOstrołęka",
wyd OCK, opracowanie Joanna Niska
Stroje
Strój
świąteczny składa się z:
Młode i starsze kurpianki splatały włosy w 2 warkocze, wiążąc je razem
wstążeczką, czasem chowały włosy pod chustkę. Chustki były na ogół jasne
(czerwone lub żółte), w drobne kolorowe kwiatki, obwiązane dokoła czoła na
kształt przepaski i związane z tyłu głowy. Zimą kobiety nakrywały głowy dużymi
chustami, tkanymi w kratę, a pod nie nakładały sukmany lub watowane palta-szuby,
tylko zamożniejsze nosiły kożuchy.
Strój świąteczny męski składał się z:
[photogallery/photo22676/real_p.htm]
Architektura
Domy były wyłącznie drewniane, dwuspadowe, pokryte słomą. Na szczytach domów
umieszczany był krzyżyk lub chorągiewka. Okna z 6 szybek, miały ornamentowe
górne belki. Okiennice malowane zwykle były na niebiesko, zdobione w kwiaty.
Podobnie zdobione były drzwi. Plan domy był następujący: sień, alkierz, izba,
komora. Wnętrze było ubogie, podłoga była z desek nie bielonych, sciany były
bielone, sprzęty własnej roboty lub sąsiadów. Małe a nawet niektóre średnie
gospodarstwa starały prowadzić działalność samowystarczalną.
[photogallery/photo5122/real_p.htm]
WYCINANKA KURPIOWSKA
Kurpie jako
region słyną z kilku specyficznych tylko dla tego regionu wytworów kulturalnych.
Najsłynniejsze z nich to wyroby z bursztynu powstające tutaj od początku 17
wieku, inne to kurpiowskie wycinanki, rzeźby i palmy wielkanocne.
Wycinanki robiły tylko i wyłącznie kobiety. Przedstawiają one rozmaite
figury, smoki, kwiaty i różnych dziwacznych zwierząt. Kiedyś wycinanki te
służyły do ozdabiania kurpiowskich chat, teraz są one ciekawymi pamiątkami z
tego regionu. Poniżej można zobaczyć kilka wycinanek, więcej do obejrzenia w
dziale galeria. Wyróżniamy kilka podstawowych rodzajów wycinanek:
[photogallery/photo11311/real_p.htm]
Rzeźba
